با توجه به شرایط کنونی، روش ها و رویکردهای جدیدی در سال های اخیر در حوزه حسابداری مدیریت همچون هزینه یابی بر مبنای فعالیت، هزینه یابی هدف، حسابداری ناب و … در صدد این مهم هستند که جایگاه واقعی محصولات یا خدمات را در جامعه و اقتصاد به لحاظ کیفیت و قیمت ترسیم نمایند و با مدیریت بهینه هزینه در سازمان ها از وقوع بحران مالی پیشگیری کنند.

حسابداری مدیریت هنوز در دوران نوپایی قرار دارد. در گذشته این موضوع نقش ثانویه ای را برای حسابداری مالی ایفا می کرد، البته رویدادهای دودهه گذشته موجب پیشرفت حسابداری مدیریت شد و به عنوان زمینه تخصصی و مجزا از حسابداری مالی شناخته شد.

مفهوم حسابداری مدیریت

تعداد نوآوری های حسابداری مدیریت و حسابداری بهای تمام شده طی دو دهه گذشته بیشتر از دو دهه اول بوده است و این نشان می دهد که عدم نوآوری حسابداری مدیریت و حسابداری بهای تمام شده طی دو دهه گذشته، مساله ساز نبوده است. با این نظر کاپلان (۱۹۹۲) تاکید کرد که دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی، شاهد تحولی عظیم در نوآوری از لحاظ تئوری و روش های حسابداری مدیریت بوده ایم. طی پنجاه سال گذشته، در واقع چیز جدیدی در حسابداری مدیریت دیده نشده است. با توجه به تغییرات انجام شده در ۵۰ سال گذشته، برخی از این وظایف بدون تغییر مانده اند، اما هم اکنون، حسابداری مدیریت از مسئولیت کاربردی به مسئولیت حرفه ای تبدیل شده است. در واقع این تحول تابع حسابداری مدیریت بوده است. در نیمه آخر قرن نوزدهم سبک های مدیریت به طور چشم گیری تغییر یافت. آنچه که تغییر یافت مسایلی مانند محیط با سرعت تکنولوژی بود. مدیریت به عنوان یک فرمان و ساختار کنترل به کار برده می شد که هر گونه تصمیم در آن  در راس اتخاذ می شد. گزارش های غیرمتمرکز و ساختار تصمیم گیری نیز توسعه یافت. امروزه سازمان ها با چالش ها و گزینه های چندگانه مواجه هستند و از این رو نیاز است که حسابداران مدیریت وارد عمل شده و به عنوان بخشی از یک تیم در سطحی از آن فعالیت نمایند.

حسابداری مدیریت به عنوان فرآیند شناسایی، اندازه گیری، جمع آوری، تجزیه و تحلیل، تدارک، مشارکت و ارتباطات با اطلاعات مالی، مورد استفاده ی مدیریت در برنامه ریزی، ارزیابی و کنترل عملیات داخل سازمان تعریف می شود که امروزه در هدایت بنگاه ها و تحقق اهداف آن ها نقش قابل ملاحظه ای دارد.

تعریف حسابداری مدیریت

مساله ی حسابداری مدیریت در اصل بررسی یک فرآیند است و محدود به یادگیری مجموعه ای از روش ها نمی باشد. نیاز به اطلاعات معمولا نیروی محرکه حسابداری مدیریت محسوب می شود. اطلاعات حسابداری مدیریت غالبا دو منظور اصلی تسهیل در تصمیم گیری و تاثیر بر تصمیم گیری را تامین می کند و با ارائه ی اطلاعات مفید، تصمیم گیرندگان را در انتخاب بهترین راه حل از میان راه حل ها یاری می دهد.علاوه بر این نگرش، تحقیقات جدید حکایت از آن دارد که علاوه بر اطلاعات بیرونی، عوامل روانشاختی انسان ها عامل مهمی در تصمیم گیری می باشد.

اکثر وظایف حسابداری مدیریت نظیر بودجه بندی، قیمت گذاری محصول، اندازه گیری عملکرد و طراحی سیستم های پاداش مستلزم تصمیم گیری چندگانه و خاص توسط حسابداران مدیریت می باشد. بررسی های انجام شده در زمینه دلایل موفقیت شرکت های بزرگ اهمیت وجود یک سیستم حسابداری مدیریت مناسب را برای تحقق اهداف سازمانی نشان می دهد، این سیستم  با تهیه ی اطلاعات مورد نیاز، مدیران را در تولید محصولات  با قیمت پایین و با کیفیت بالا، تحویل به موقع و نوآوری مطابق با شرایط روز یاری می رساند.

عواملی نظیر فشارهای رقبای داخلی و جهانی، تقاضا برای محصولات با کیفیت و قابل اطمینان از سوی مشتریان، انتظارات بالای سهامداران و کاربرد فناوری های تولید پیشرفته را می توان محرک های اصلی سازمان ها در راستای پیاده سازی سیستم های اندازه گیری عملکرد مناسب تلقی نمود. ادبیات نوین حسابداری مدیریت  بر استفاده از معیارهای غیرمالی به عنوان ابزاری برای  غلبه بر ناکارآیی های نسبت داده شده به معیارهای مالی تاکید دارد و در واقع معتقد است، معیارهای غیرمالی باید در کنار معیارهای مالی استفاده شود.

هدف اصلی حسابداری مدیریت، کمک به سازمان جهت نیل به اهداف استراتژیک آن است.حصول این اهداف، نیازهای مشتریان و دیگر ذینفعان سازمان مانند سهامداران، اعتباردهندگان، عرضه کنندگان (تامین کنندگان)، کارکنان و اتحادیه های کارگری را برآورد می سازد.

حسابداری مدیریت شامل طراحی  و استفاده از اطلاعات مالی و غیرمالی در داخل سازمان تجاری است که در آن به نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان داخلی توجه شده و سعی در کمک به مدیریت در راستای دستیابی به اهداف سازمان دارد. با توجه به اینکه محیط تجاری حاکم بر سازمان  ها هیچ گاه در حالت ایستا نیست و دائما در حال تغییر است، بنابراین حسابداری مدیریت  نیز برای حفظ  کارایی و اثربخشی خود در جهت ایفای مسئولیت خویش باید دائما در حال تغییر باشد، زیرا اگر تکامل تدریجی سیستم حسابداری مدیریت از سیر تحول و تکامل  محیط تجاری حاکم برسازمان های تجاری عقب بیفتد و با این تغییرات هماهنگ نشود، عملکرد حسابداری مدیریت نه تنها در راستای دستیابی سریع تر و بهتر به اهداف سازمان نخواهد بود بلکه باعث کندی و یا انحراف سازمان در جهت دستیابی به اهداف  خود خواهد شد.

تکامل حسابداری مدیریت

حسابداری به عنوان یک حرفه تخصصی بسیار جوان است، ولی به عنوان یک فعالیت خدماتی بیش از چند هزار سال از عمر آن می‌گذرد، بیش از پانصد سال قبل یک استاد ریاضی ایتالیایی به نام “فرایا پاجولی و پاسولی” سیستم دفترداری دو طرفه را جهت ثبت معاملات بازرگائی بنا نمود و اساس حسابداری مالی امروزی را پی‌ریزی کرد. با پیدایش واحدهای تولیدی، جدایی مدیریت از صاحبان سرمایه، پیدایش سطوح مختلف مدیران و به ویژه ظهور انقلاب صنعتی و وضع قوانین و مقررات دولتی، حسابداری صنعتی، در قرن نوزدهم، به گونه قوی نیز در کنار حسابداری مالی قرار گرفت. با ایجاد واحدهای عظیم تولیدی به صورت متمرکز و غیرمتمرکز، نیاز به قیمت‌گذاری محصولات تولیدی، اندازه‌گیری کارایی عوامل تولید، بازرگانی و تجارت بین‌الملل و دور بودن کارگاه‌های تولیدی از محل صاحبان سرمایه و حتی مدیران اجرائی کارگاه‌های تولیدی، احتیاج مدیران به استفاده داخلی از اطلاعات حسابداری افزون‌تر گشت و مقدمات پیدایش حسابداری مدیریت نیز فراهم گردید. با این توصیف، حسابداری مدیریت پدیده نوینی است که در حدود ۱۵۰ سال قبل در کشورهای پیشرفته ظهور کرده و به طور کلی مراحل تکامل زیر را به ترتیب طی نموده است:

مرحله روش حقیقت مطلق

مرحله هزینه‌یابی استاندارد

مرحله هزینه‌یابی فعالیت‌های چندگانه

مرحله روش حقیقت شرطی

مرحله ارزش اقتصادی اطلاعات

مرحله تنظیم قراردادهای رسمی

مرحله ورود به مدیریت استراتژیک