محافظه کاری حسابداری مجموعهای از دستورالعملهای حسابداری است که شرکتها و کسب و کارهای مختلف را ملزم میکند تا قبل از اینکه بتوانند ادعای قانونی برای هر گونه سودی داشته باشند، درجه بالایی از تأییدیهها را فراهم کنند. محافظه کاری حسابداری در گزارشگری مالی اهمیت زیادی دارد.
محافظ کاری حسابداری از میثاق های محدودکننده است. محافظ کاری جریان مستمری از روش های حسابداری است که به کمتر نشان دادن ارزش دفتری خالص داراییها نسبت به ارزش بازار آن ها منجر می شود. مفهوم محافظه کاری حسابداری زمانی ایجاد شد که ترازنامه مهمترین و اغلب تنها صورت مالی بود و اجزای سود یا سایر نتایج عملیات به ندرت در خارج از شرکت ها ارائه می شد. اولین کاربرد صورت های مالی برای بانکداران و دیگر اعتباردهندگان بوده است. انگیزه ی آنها از کاربرد محافظه کاری حسابداری اطمینان از آن بوده که سرمایهگذاریشان به گونه ای مناسب حفظ خواهد شد. از این رو، کم نمایی خالص داراییها مطلوب، و حتی شرافتمندانه بود؛ چرا؟، چون باعث ایجاد حاشیه ی ایمنی برای وامها می شد.
در ادبیات حسابداری، محافظه کاری حسابداری به دو نوع شرطی و غیرشرطی تقسیم بندی شده است. محافظه کاری غیر شرطی در زمان شناسایی اولیه انجام میگیرد، اما محافظه کاری شرطی برای تسریع در شناسایی زیانها و شناسایی با تاخیر سود به کار میرود. محافظه کاری نقش مهمی در فرایند گزارشگری مالی دارد و رویه ی سودمندی برای ارزشگذاری خالص دارایی ها و اندازه گیری سود در وضعیت عدم اطمینان فراهم می آورد.
به نظر برخی پژوهشگران موافق با محافظه کاری، احتیاط اعمال شدهی حسابداران میتواند ابزاری در جهت تعدیل خوش بینی های بیش از حد برخی مدیران، در زمینه ی برآوردهای عمده و پیش بینی های عملکرد آتی شرکت باشد. محافظه کاری شرطی، موضوع نسبتاً جدیدی در پژوهش های گزارشگری مالی محسوب می شود و پس از پژوهش باسو (۱۹۹۷) مقاله های بسیای در این زمینه منتشر شده است . شناخت به موقع اقلام صورت سود و زیان، یکی از شاخص های به موقع بودن گزارشگری مالی به شمار می رود. تمرکز بر سود حسابداری به این دلیل است که معیاری تأثیرگذار در تصمیم گیری استفاده کنندگان است.
در تحقیقات اخیر، محافظه کاری حسابداری را به دو نوع تقسیم کردهاند: نوع اول محافظهکاری پیش رویدادی است که محافظهکاری مستقل از اخبار است و محافظهکاری نامشروط نیز نامیده میشود. این نوع محافظهکاری بیشتر بر روی ترازنامه اثرگذار بوده و از بهکارگیری آن دسته از استانداردهای حسابداری ناشی میشود که سود را مستقل از اخبار اقتصادی جاری، کاهش میدهند. برای مثال، شناسایی بدون درنگ مخارج تحقیق و توسعه بهعنوان هزینه، حتی در صورتی که جریانهای نقدی مورد انتظار آنها مثبت باشد، از این نوع است. نمونه دیگر مربوط به نحوه مستهلک کردن داراییها میباشد.
نوع دیگر از محافظه کاری حسابداری، محافظهکاری پس رویدادی است که محافظهکاری وابسته به اخبار، محافظهکاری مشروط و عدم تقارن زمانی سود نیز خوانده میشود. این نوع محافظه کاری حسابداری بیشتر بر روی صورت سود و زیان اثرگذار است بر اساس این نوع محافظهکاری در اثر اخبار ناخوشایند ارزش دفتری داراییها کاهش پیدا میکند در حالی برای افزایش ارزش داراییها به اخبار خوشایندی با قابلیت تأیید بسیار بیشتر نیاز است.
انگیزهی اصلی برای محافظهکاری مشروط، خنثی کردن انگیزه مدیران برای ارائهی اطلاعات حسابداری غلط و دارای جانبداری رو به بالا در مواقعی است که رویدادهای نامناسب اتفاق افتاده باشد. محافظهکاری مشروط را محافظهکاری پس رویدادی و محافظهکاری وابسته به اخبار نیز مینامند. کاربرد اقل بهای تمام شده و ارزش بازار در ارزشیابی موجودیها، شناسایی کاهشهای صورت گرفته در ارزش دارایی، حذف سرقفلی در پی انجام آزمونهای کاهش ارزش و شناسایی نامتقارن زیان احتمالی در مقابل سودهای احتمالی، مثالهایی از این نوع محافظه کاری حسابداری هستند. برای اندازهگیری محافظهکاری مشروط، معیارهایی مانند معیار باسو، معیار اقلام تعهدی غیرعملیاتی انباشته، معیار چولگی توزیع سود و جریانهای نقدی، معیار جریانهای نقدی اقلام تعهدی و معیار تغییر سود عملیاتی پیشنهاد شدهاند.