ترسیم چشم انداز (VISIONEERING)، یادگیری از طریق سناریوها است. ارائه یک چشم انداز اغلب به معنی ایجاد الگوی نوینی از روابط بین عناصر پیشین است این کار را
به روش های گوناگونی می توان انجام داد. چشم انداز یکی از نتایج سناریو نویسی در مطالعات آینده پژوهی است.  در زبـان انگلیسی از واژه های ( Perspective -vision Landscape – outlook ) بـرای چـشم انـداز استفاده می شود. در زبان فرانسوی کلمه (Prospective La ) به معنای رویکرد دورنگر است.

اهداف و چشم انداز بایکدگر در ارتباط هستند پیگیری اهداف ما را به چشم اندازهایمان هـر چـه نزدیکتر می سازد. رسیدن به اهداف موجبات رضایتمندی را فراهم میسازد. اهداف مـی تواننـد آغاز و پایان داشته باشند اما چشم انداز را پایانی نیست. به همین علت، زمانی که انسان نگاه خود را از چشم انداز برمی دارد به پایان راه رسیده است. زیرا همین نگرش بـه چـشم انـداز، منظـور اصلی از پیگیری اهداف آینده پژوهی است.

چشم انداز مفهومی است که با افعال دیدن و نگریستن به موضوعی در دور دست ارتبـاط دارد

و از منظر موضوعی که به آن نگریسته می شود به ویژگی های محیطـی اشـاره دارد.

مفهوم چشم انداز

یکی از محققان چشم انداز، به نام جاناتان سویفت دررابطه با تعریـف چشم انداز چنین می گوید: « چشم انداز هنر دیدن پدیده ها به صورت شفاف است ». در برابر این سوال که آیا چشم اندازها را باید کشف نمود ویا آن که بایدتوسـط فـرد یـا سـازمان خلق شوند ؟ این گونه می توان پاسخ داد که، ماهیت چشم اندازها به گونه ای است کـه هـم قابـل کشف شدن و هم قابلیت خلق شدن را دارند، به عبارتی دیگر، چشم اندازها مقوله هـایی هـستند که در محیط خارج از فرد یا سازمان وجود داشته و ضمناً می توانند توسط فرد یـا سـازمان ابـداع شوند.

افراد و سازمان ها برای کشف و یا خلق یک چشم انداز نیازمند نگـرش و دیـد صـحیح و دقیـق هستند که با مبانی شناخت و جهان بینی آنها در ارتباط است. چارچوبهای فکری ( پارادایم ها ) می توانند محدودیت و قابلیت های قابل ملاحظه ای را برای آنها ایجاد نماید. هرچه جهان بینی عمیق و دقیق تر باشد میدان دید وسیع تری را در اختیار فرد و یا سازمان خواهد گذاشـت.  این توانایی در نگریستن و صحیح دیدن با میدان دید مناسب را می توان « دیدمان » نامید.

ویژگی های چشم انداز

چشم انداز به مثابه روح در کالبـد طـرح و برنامـه هـا اسـت و بـا ایجـاد یـک تـصویر ذهنـی (Mental Picture)، به ترسیم آینده طرح ها و برنامه ها می پردازد. در تمثیلی دیگر می تـوان چشم انداز را به مثابه قطب مغناطیسی شمال زمین و یا ستاره قطبی فرض نمـود کـه کلیـه حرکات را در همه جهات هدایت می نماید بدون آن که خود هدف باشد.

در مقاله ای که توسـط جیمـز کـولین و جـری پـوراس تحت عنوان «چشم انداز تشکیلات خود را بنا نهید. » نوشته شده چنین آمده است. «چشم اندازی که به خوبی تصویر شده است از دو مولفه تشکیل می شود. مولفه نخست، جهان بینی محوری است. معرف آن است که بر چـه چیـزی تکیـه داریـم و علت وجودی ما چیست. جهان بینی محوری تغییر نمی پذیرد و مکمل آینده تصویر شـده است. مولفه دوم، آینده تصویر شده است. آینده تصویر شده آن آمالی است که می خواهیم به آن برسیم یا خلق کنیم چیزی که نیل به آن، تغییرات و پیشرفت قابل ملاحظه ای را می طلبد.»

 هدف از ترسیم چشم انداز « خلق آینده » است و نه « پیش بینی » آینده. به عبارت دیگر ترسیم چشم انداز عملی منفعلانه نیست بلکه ناممکن را ممکن ساختن است و جامـه عمـل پوشاندن به آمال و آرزوها و حتی رویاها است. بدین ترتیب چشم انداز پردازی یکی از روش هـای آینده نگاری به شمار میرود.

ویژگی های چشم انداز عبارتند از:

-چشم انداز باید بسیار ارزشمند بوده و بـر ارزش هـای اساسـی (CoreValues ) یـک سازمان یا جامعه تاکید نماید.

-جزییات چشم انداز به خوبی تبیین شده باشد ( شفاف باشد ).

– قادر به هدایت و هدف گذاری مناسب باشد.

-تصور آن برای اکثریت اعضای جامعه یکسان باشد.

-قدرت انگیزش نیرو در اعضا را داشته باشد.

-افراد جامعه رسیدن به آمال و آرزوهایشان را در گرو تحقق چشم انداز بدانند.

-چشم اندازی که منجر به عمل و تحرک و پویایی نشود رویایی بیش نیست.

-از واقعیات دور نباشد به گونه ای که غیر واقعی و ایده آل گرایانه به نظر برسد.

انواع چشم انداز

دو گونه چشم انداز حاصل از این نوع دیدمان ها شامل موارد ذیل هستند:

۱-چشم اندازهای ارزش مدار

۲-چشم اندازهای قدرت مدار و توانمندساز

چشم اندازهای ارزش مدار، (آرمان ها)

ارزش ها معیاری برای سنجش درستی مسیر حرکت هستند. چشم انداز هـای ارزشـی توسـط دیدمان های ارزش محور ایجاد می شوند و به ظرفیت ها و بایستگی ها بیشتر نظر دارد. در ترکیب نوشتاری این گونه چشم اندازها، عباراتی نظیر؛ الهام بخش، پرفـروغ، متعـالی، جایگـاه رفیـع، نهادینه سازی، رسالت، امید بخشی، فرهنگ برتر، … به وفور مشاهده می شود. ماحصل این چشم اندازها بیانیه و منشور های آرمانی است که زیر بنای تحـول سـازمانی و اجتماعی به شمار می روند. هدف عمده از ترسیم این گونه چشم اندازها مفهوم سـازی فرهنگـی برای فرد، سازمان و یا جامعه می باشد.

چشم اندازهای توانمند ساز و قدرت مدار

این نوع چشم اندازها توسط دیدمان های توانمند محور و برخی مواقع دیدمان نیاز محـور ایجـاد می شوند. این گونه چشم اندازها به جای بایستگی ها بر شایستگی ها تاکید دارنـد و فرصـت هـا و چالش ها را بیشتر مد نظر قرار می دهد. در ترکیب نوشتاری این چشم اندازها، عبـاراتی نظیـر؛ رشد و توسعه، کسب جایگاه اول، تاثیر گذاری منطقه ای و جهانی، انطباق پذیری، تعامل پـذیری، کارایی، بهره وری، رقابت، … دیده می شود. نتیجه چنین چشم اندازی بینش های سازمانی و راهبردهای پا بر جا است. هدف اصلی از ترسـیم این گونه چشم اندازها رشد و توسعه فرد، سازمان و یا جامعه است.

مهندسی چشم انداز

فعالیت و اقدامات مربوط به ترسیم چشم انداز را میتوان به نوعی مهندسی تشبیه نمود. در ایـن رابطه  اندی استنلی  می گوید: ” ترسیم چشم انداز، نوعی مهندسی است”.  مراحل ایجاد و ترسیم چـشم انـداز  عبارت خواهد بود از:

در ترسیم چشم اندازها داشتن تـواٌم دیـدمان هـای ارزشـی و توانمنـد محـور ضـروری اسـت و چشماندازهای قوی و موثر واجد هر دو ویژگیهای عنوان شده میباشند . با این اوصاف مهندسی چشم انداز، علم و هنر تعیین و تبیین مقصد مطلوب برای یـک فـرد، سازمان وجامعه است. که علاوه بر تعیین مقصود غایی، به شناخت عواملی چون ویژگی های راه و رهرو همچنین وسایل مناسب حصول مقصود منجر خواهد شد.

منبع

ازگلی، محمد (۱۳۸۳). رهبری استراتژیک چشمانداز.  تهران – موسسه چاپ و وانتشارات دانشگاه امام حسین

Gallopin GC (2002) Planning for resilience: Scenarios, surprises, and branch points. In: Gunderson LH, Holling CS (eds) Panarchy: understanding transformations in human and natural systems. Island, Washington, DC, pp ۶۳–۱۰۲

Maser C (1999) Vision and leadership in sustainable development. CRC, West Palm Beach

برای آموزش بیشتر روی لینک زیر کلیک نمایید.

آموزش ترسیم چشم انداز