روش DEMATEL مخفف Decision making trial and evaluation laboratory به عنوان یک تکنیک تصمیم گیری چند معیاره برای شناسایی اجزای زنجیره علت- معلولی یک سیستم پیچیده در نظر گرفته می شود. این روش به ارزیابی روابط متقابل بین عوامل و یافتن موارد حیاتی از طریق یک مدل ساختاری بصری می پردازد. روش DEMATEL توسط گابوس و فونتلا (۱۹۷۱)، معرفی شده است. روش DEMATEL برای ایجاد نقشه روابط شبکه، روابط متقابل بین عوامل / معیارها استفاده می شود. این روش معمولا در تحلیل شبکه ای ANP استفاده می شود. این تکنیک در نرم افزار EXCEL قابل انجام است.
در یک سیستم دارای وابستگی داخلی، تمام معیارهای سیستم ها دو به دو مشابه، مستقیم یا غیر مستقیم هستند. بنابراین، هر رابطه داخلی با یکی از معیارها روی سایر معیارها نیز تأثیر می گذارد. از این رو، پیدا کردن اولویت در عمل کار بسیار دشواری است. روش DEMATEL بر مبنای تئوری گراف، ما را قادر می سازد تا مسائل را بهتر برنامه ریزی و حل کنیم. به نحوی که ممکن است چندین معیار را در گروه علت معلول برای درک بهتر روابط علی، در جهت ترسیم نقشه روابط شبکه ای تقسیم کنیم. محصول نهائی فرآیند DEMATEL ارائه تصویری است که پاسخگویی بر اساس آن فعالیتهای خود را سازمان می دهد.
این روش دارای ۴ مرحله است. این مراحل عبارتند از:
۱- تشکیل ماتریس ارتباط مستقیم
۲-نرمال سازی ماتریس ارتباط مستقیم
۳-محاسبه ماتریس ارتباط کامل
۴-ایجاد نمودار علی
گام اول تشکیل ماتریس ارتباط مستقیم است. در این گام تاثیرگذاری معیارها دو به دو بر روی هم بررسی می شود. زمانیکه از دیگاه چندنفر استفاده میشود از میانگین حسابی نظرات استفاده میشود. طیف پرسشنامه در شکل مشخص شده است.
گام دوم نرمال کردن ماتریس ارتباط مستقیم است. جهت نرمال سازی از رابطهD=m* A استفاده می شود که در این فرمول k به صورت زیر محاسبه میشود. ابتدا جمع تمامی سطرها و ستونها محاسبه میشود. معکوس بزرگترین عدد سطر و ستون k را تشکیل میدهد.
گام سوم محاسبه ماتریس ارتباط کامل است. ماتریس ارتباطات کل از رابطه T=D×(I-D)-۱ محاسبه می شود. در این رابطه I ماتریس یکه است.
گام چهارم ایجاد نمودار علی است. در این بخش جمع عناصر سطر و ستون ماتریس ارتباط کامل (T) را محاسبه می کنیم و به صورت زیر تحلیل می کنیم:
-جمع عناصر هر سطر (D) برای هر عامل نشانگر میزان تاثیرگذاری آن عامل بر سایر عاملهای سیستم است. (میزان تاثیر گذاری متغیرها). هر چه میزان این متغیر بیشتر باشد یعنی آن عامل تاثیر بیشتری دارد.
-جمع عناصر ستون (R) برای هر عامل نشانگر میزان تاثیرپذری آن عامل از سایر عامل های سیستم در روش DEMATEL است. (میزان تاثیرپذیری متغیرها)
-بنابراین بردار افقی (D + R) میزان تاثیر و تاثر عامل مورد نظر در سیستم است. به عبارت دیگر هرچه مقدار D + R عاملی بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد.
-بردار عمودی (D – R) قدرت تاثیرگذاری هر عامل را نشان میدهد. بطور کلی اگر D – R مثبت باشد، متغیر یک متغیر علت محسوب میشود و اگر منفی باشد، معلول محسوب میشود.
در نهایت یک دستگاه مختصات دکارتی ترسیم میشود. در این دستگاه محور طولی مقادیر D + R و محور عرضی براساس D – R میباشد. موقعیت هر عامل با نقطهای به مختصات (D + R, D – R) در دستگاه معین میشود. به این ترتیب یک نمودار گرافیکی با استفاده از روش DEMATEL نیز بدست می آید.
روش فازی DEMATEL برای حل مسئله در یک محیط فازی توسعه داده شده است که در آن معیارها و وزن ها می توانند مجموعه های فازی باشند. اعداد فازی مثلثی برای رسیدگی به مقادیر عددی نادقیق استفاده می شوند. فازی DEMATELبر اساس شایستگی فازی جمع آوری شده است که نشان دهنده فاصله یک جایگزین برای راه حل ایده آل است. عملیات و روش های فازی برای رتبه بندی اعداد فازی در توسعه الگوریتم DEMATEL فازی استفاده می شود.
Kashi, Katerina (2015). DEMATEL Method in Practice: Finding The Causal Relations Among Key Competencies. The 9th International Days of Statistics and Economics, Prague, September 10-12, 2015 pp 723-732
Chen-Yi at el (2007). FMCDM with Fuzzy DEMATEL Approach for Customers’ Choice Behavior Model. International Journal of Fuzzy Systems, Vol. 9, No. 4. pp. 236-246
برای آموزش روش دیمتل فازی بر روی لینک زیر کلیک نمایید.