فرآیند شبکه تحلیلی (ANP) یک روش تصمیم گیری چند معیاره است که برای شناسایی اولویت بندی معیارها استفاده می شوند. روش ANP توسط توماس ال ساعتی برای شناسایی اولویت های تصمیم گیری معیارها بدون ایجاد رابطه سلسله مراتبی یک طرفه بین سطوح تصمیم استفاده می شود. روش ANP شباهت زیادی به روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP دارد. هر یک از روش ها بر اساس یک سری فرضیات بنا شده شده است.
برای نمونه اگر معیارها مستقل از هم باشند و مقایسات زوجی امکانپذیر باشد مدل تصمیم گیری مناسب مدل AHP است ولی اگر معیارها مستقل نباشند روش ANP بهتر است. این تکنیک در نرم افزارهای EXCEL و EXPERTCHOICE قابل انجام است.
-حل بسیاری از مسائل پیچیده تصمیم‌گیری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، طبیعی
-طرح‌ریزی محصول، کیفیت خدمات، انتخاب پروژه، مدل‌سازی و تصمیم‌گیری، مدیریت دانش، آنالیز SWOT و داده‌کاوی
-استفاده از این روش در پروژه‌های بین‌المللی به دلیل وجود ارتباطات پیچیده در این نوع پروژه‌ها
-طرح‌ریزی پروژه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، سیستم های حمل و نقل، شبکه های ارتباطی، نظریه سازمانی و تحلیل وقایع
روش تحلیل شبکه ای دارای ۴ گام است:
۱-پایه ریزی مدل و ساختار مسئله: مسئله باید به شکل روشن بیان شده و مانند یک شبکه به یک سیستم عقلایی مجزا شود. این ساختار شبکه ای میتواند توسط تصمیم گیرندگان در جلسات طوفان مغزی یا به دیگر روشها تعیین شود.
۲-ماتریس مقایسات زوجی و بردارهای تقدم
همانند روش AHP زوج های عناصر تصمیم در هر خوشه با توجّه به اهمیت آنها در کنترل معیار بصورت زوجی مقایسه میشوند و خود خوشه نیز به نسبت سهمشان در هدف، مقایسه زوجی میشوند. از تصمیم گیرندگان در قالب یکسری از مقایسات زوجی پرسیده میشود که از دو عنصر در مقایسه با هم چه تاثیری در معیارهای بالا دستی خود دارند.
بعلاوه وابستگی های دورنی بین عناصر یک کلاستر نیز باید بطور جفتی مورد آزمون قرار گیرند و تاثیر هر عنصر بر روی عنصر دیگر توسط یک بردار ویژه نمایش داده شود. مقادیر اهمیت مرتبط توسط “ساعتی” در بازه ۱ الی ۹ بیان شده است بطوریکه عدد ۱ مشخص کننده اهمیت مساوی بین دو عنصر و عدد ۹ مشخص کننده اهمیت فوق العاده بیشتر یک عنصر در برابر عنصر دیگر است.
در روش ANP همانند روش AHP مقایسات زوجی توسط یک بستر ماتریسی بیان میشوند و یک بردار تقدم محلی میتواند بعنوان یک تخمین از اهمیت متناسب بین عناصر یا کلاسترها مشتق شودکه توسط فرمول زیر محاسبه میشود :
A × w=ʎMAX × w
بطوریکه Aماتریس مقایسات زوجی، w بردار ویژه و ʎMAX بزرگترین مقدار ویژه ماتریس A است.
۳-تشکیل سوپر ماتریس
مفهوم سوپر ماتریس مشابه زنجیره مارکوف است. برای بدست آوردن تقدم های کلی در یک ماتریس با تاثیرات مستقل، بردارهای تقدم محلی در ستون مربوطه در ماتریس جای میگیرند. در واقع سوپر ماتریس، یک ماتریس تفکیک شده است که هر بخش آن نشاندهنده رابطه بین دو خوشه در سیستم میباشد.
یعنی اگر چنانچه CK , K =1,2,…,n نشاندهنده خوشه های سیستم تصمیم گیری و هر خوشه k دارای mK عنصر باشند که با ek1 , ek2,…,ekm مشخص میشوند.بردارهای تقدم محلی دسته بندی شده و در موقعیت های مناسبی در سوپر ماتریس جای میگیرند که این جایگیری بر اساس جریان تاثیر از خوشه ای به خوشه دیگر یا از خوشه ای به خودش به عنوان یک حلقه میباشد.
برای مثال سوپر ماتریس تشکیل شده برای یک ساختار شبکه ای ۳ سطحی به شکل زیر است.
در این ماتریس W۲۱ برداری است که تاثیر سطح هدف را بر روی معیارها نشان میدهد، W۳۲ ماتریسی است که تاثیر معیارها را بر روی آلترناتیوها بیان میکند، I ماتریس Identify است و صفر نشان دهنده بی تاصیر بودن عنصر مربوطه است وابستگی های درونی نیز با W۲۲ در سوپر ماتریس Wn بیان شده اند.
۴-انتخاب بهترین گزینه: در صورتیکه سوپر ماتریس تشکیل شده در قدم ۳ کل شبکه را تحت پوشش قرار دهد وزنهای اولویتی گزینه ها در ستون گزینه سوپر ماتریس نرمال شده یافت میشوند. گزینه با بالاترین وزن نهایی انتخاب میشود و آن گزینه ای است که توسط محاسبات و عملیاتهای ماتریسی بدست آمده است.
این مرحله مهمترین قسمت یک تصمیم گیری تحلیل شبکه ای را تشکیل می دهد. بعد از این که دسته های شبکه مشخص شدند، آنها باید به یک دیگر متصل شوند که این اتصال بر اساس نوع ارتباط عناصر داخلی آنها صورت می گیرد.
اساس منطق ANP بر این پایه استوار است که بتوانیم روابط و اثرات ملاکها و دسته ها را بر یک دیگر وارد مسئله نمائیم در این هنگام باید هر عنصر درون یک گروه را به عناصر دیگری که چه در داخل همان گروه و چه در داخل گروه های دیگر مؤثر است را مشخص کرده و عنصر مبدأ را به آن عناصر متصل کنیم.
به طور کلی دو نوع وابستگی اصلی در هر شبکه می تواند وجود داشته باشد:
۱- وابستگی میان خوشه ها به طوریکه هر خوشه می تواند با خوشه دیگر در هر سطح تصمیم گیری دارای ارتباط متقابل و بازخوردی باشد.
۲- وابستگی میان عناصر خوشه ها به گونه ای که هر عنصر در هر خوشه می تواند با تمامی عناصر موجود در دیگر خوشه ها وابستگی داخلی داشته باشد و حتی عناصر درون یک خوشه نیز می توانند با یکدیگر وابستگی داشته باشد.
در این مدل امکان تعیین میزان منطقی بودن مقایسه‌های صورت گرفته، وجود دارد. به عبارت دیگر، می‌توان با محاسبه نرخ سازگاری (C.R)، میزان سازگاری مقایسه‌های صورت گرفته، روی عوامل را سنجید. اگر نرخ سازگاری کوچکتر از ۰.۱ باشد، مقایسه‌ها به عنوان مقایسه‌های سازگار، مورد پذیرش واقع میشوند
روش ANP (فرآیند تحلیل شبکه ای) توسعه یافته روش AHP (فرآیند تحلیل سلسله مراتبی) به شمار می رود. این دو روش که توسط توماس ساعتی Saaty در سال های ۱۹۹۶ و ۱۹۸۰ معرفی شده اند، تفاوت های آن ها به شرح زیر می باشند:
۱.در روش AHP شاخص ها یا معیارها از هم مستقل فرض می شوند در حالی که در روش ANP شاخص ها وابسته به هم می باشند.
۲. در روش AHP گزینه ها نیز از یکدیگر مستقل هستند در حالیکه در روش ANP می توانند به هم وابسته باشند.
۳. در روش AHP شاخص ها از گزینه ها مستقل هستند در حالی که در روش ANP می توانند به هم وابسته باشند.
۴. در روش AHP (فرآیند تحلیل سلسله مراتبی) و ANP (فرآیند تحلیل شبکه ای) گزینه ها وابسته به شاخص ها هستند
۵. در روش AHP با ساختار ساده چند سطحی مواجه هستیم در حالی که در روش ANP با ساختار شبکه ای مواجه هستیم.
۶. در روش AHP با ساختار سلسله مراتبی مواجه هستیم در حالیکه در روش ANP با ساختار شبکه ای یا خوشه مواجه هستیم.
Saaty, T. L. and Alexander, J. M., (1981), ìThinking with Models: Mathematical Models in the Physical
Biological and Social Sciencesî, Oxford: Pergamon
برای مطالعه مقاله تحلیل شبکه ای ساعتی روی لینک زیر کلیک نمایید.
