نمونه گیری هدفمند (Purposive sampling) انتخاب نمونه های خاصی است که اطلاعات زیادی در مورد موضوع مورد نظر داشته باشند. روش نمونه گیری هدفمند که به‌عنوان نمونه‌گیری قضاوتی، انتخابی یا ذهنی نیز شناخته می‌شود، شکلی از نمونه‌گیری غیراحتمالی است که در آن محققین هنگام انتخاب اعضای جامعه برای شرکت در نظرسنجی‌های خود بر قضاوت خود تکیه می‌کنند. این نمونه به گونه ای انتخاب می شود که تا حد امکان ویژگی های جامعه واقعی را داشته باشد.
پس پژوهشگر، با توجه به اشنایی قبلی با جامعه برای رسیدن به هدف خود (یعنی درک عمیق پدیده مورد نظر) به صورت قضاوتی افرادی را انتخاب می کند که اطلاعات و درک ان ها در زمینه مورد بررسی بسیار زیاد و عمیق است. این روش اساساً زمانی کاربرد دارد که تعداد افراد دارای ویژگی یا شرایط لازم در زمینه مورد مطالعه، محدود باشند. نمونه گیری هدفمند نوع خاصی از نمونه گیری گلوله برفی است. در تحلیل های کیفی که جامعه محدود است و نمونه باید خاص باشد روش نمونه گیری هدفمند بسیار مفید است. در تکنیک داده بنیاد، تحلیل مضمون و دیگر تکنیک های کیفی، روش نمونه گیری هدفمند استفاده می شود.
نمونه گیری هدفمند یک روش نمونه گیری غیراحتمالی است و زمانی اتفاق می افتد که «عناصر انتخاب شده برای نمونه با قضاوت محقق انتخاب شوند. محققان اغلب بر این باورند که با استفاده از یک قضاوت صحیح می توانند نمونه ای معرف به دست آورند که منجر به صرفه جویی در زمان و هزینه می شود. منابع مختلف در مورد استراتژیهای انتخاب، مشاهده و تحلیل واحدهای مورد پژوهش بر اساس هدف تحقیق، راهکارهای مختلفی را ارائه کردهاند. در نمونه گیری هدفمند منطق و قدرت این نوع از انتخاب به این مفهوم باز می گردد که نمونه های انتخاب شده بیشترین میزان اطلاعات را بر اساس سوال پژوهش فراهم آورند.
از زوایه دیگر روش نمونه گیری هدفمند ممکن است زمانی مؤثر باشد که تنها تعداد محدودی از افراد بتوانند به‌عنوان منابع داده اولیه به دلیل ماهیت طراحی و اهداف و مقاصد تحقیق استفاده کنند. به عنوان مثال، برای تحقیقی که به تجزیه و تحلیل تأثیرات تراژدی شخصی مانند سوگ خانواده بر عملکرد مدیران ارشد می پردازد، محقق ممکن است از قضاوت خود برای انتخاب مدیران سطوح ارشد که می توانند در مصاحبه های عمیق مشارکت کنند، استفاده کند.
در نمونه گیری هدفمند باید از قضاوت شخصی برای انتخاب مواردی استفاده کرد که به پاسخگویی به سؤالات تحقیق یا دستیابی به اهداف تحقیق کمک می کند.
نمونه گیری هدفمند را با توجه به نوع موارد می توان به شش دسته زیر تقسیم کرد:
۱-مورد معمولی موارد متوسط و عادی را توضیح می دهد که به صورت نمونه گیری هدفمند انجام می شود.
۲-مورد افراطی یا انحرافی در نمونه گیری هدفمند استخراج نمونه از مواردی که غیرعادی یا نادر تلقی می شوند، مانند بررسی دلایل شکست شرکت با مصاحبه با مدیرانی که توسط سهامداران اخراج شده اند.
۳-نمونه گیری از موارد بحرانی بر موارد خاصی متمرکز است که چشمگیر یا بسیار مهم هستند با نمونه گیری هدفمند ممکن است.
۴-نمونه گیری ناهمگن یا حداکثر تنوع به قضاوت محقق برای انتخاب شرکت کنندگان با ویژگی های متنوع متکی است این روش نوع خاصی از نمونه گیری هدفمند است. این کار برای اطمینان از وجود حداکثر تنوع در داده های اولیه انجام می شود.
۵-نمونه گیری همگن در نمونه گیری هدفمند بر روی “تمرکز بر یک زیر گروه خاص که در آن همه اعضای نمونه مشابه هستند، مانند یک شغل یا سطح خاص در سلسله مراتب سازمان” تمرکز می کند.
۶-نمونه گیری نظری یک مورد خاص از نمونه گیری هدفمند است که مبتنی بر روش استقرایی نظریه زمینه ای است.
۱-نمونه گیری هدفمند یکی از مقرون به صرفه ترین و به صرفه ترین روش های نمونه گیری موجود است.
۲-در صورتی که تعداد محدودی از منابع داده اولیه وجود داشته باشد که می توانند به مطالعه کمک کنند، ممکن است نمونه گیری هدفمند تنها روش مناسب موجود باشد.
۳-تکنیک نمونه گیری هدفمند می‌تواند در کاوش موقعیت‌های انسان‌شناختی که در آن کشف معنا می‌تواند از یک رویکرد شهودی بهره‌مند شود، مؤثر باشد.
۱-آسیب پذیری در برابر اشتباهات در قضاوت محقق
۲-سطح پایین اطمینان و سطوح بالای سوگیری
۳-ناتوانی در تعمیم یافته های تحقیق
به دلیل این معایب، روش نمونه گیری هدفمند (نمونه‌گیری قضاوتی) در مطالعات تجاری چندان رایج نیست و اکثر استادان راهنما پایان‌نامه معمولاً در انتخاب روش‌های نمونه‌گیری جایگزین با سطوح پایایی بالاتر و سوگیری کم مانند روش‌های نمونه‌گیری سهمیه‌ای، خوشه‌ای و سیستماتیک مشاوره می‌دهند.
Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2012) “Research Methods for Business Students” ۶th edition, Pearson Education Limited
Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2012) “Research Methods for Business Students” ۶th edition, Pearson Education Limited p.288
Black, K. (2010) “Business Statistics: Contemporary Decision Making” ۶th edition, John Wiley & Sons
عالی ممنون
عالی ممنون بسیار خوب