کارآفرینی دیجیتال به کارگیری فناوری‌های دیجیتال در کار یا راه اندازی کسب و کار از راه حل‌های مبتنی بر رایانه است. کارآفرینی دیجیتال یک محرک اساسی در سیستم نوآوری است. ساختار، اهداف و مکانیسم های شبکه سازی کل سیستم کسب و کار را تغییر می دهد و در نهایت سطوح و ابعاد مختلف سیستم نوآوری را تحت تاثیر قرار می دهد. فناوری‌های دیجیتال با ایجاد تغییرات اجتناب‌ناپذیر در سیستم نوآوری، نه تنها ممکن است فرصتهای کسب‌وکار جدیدی را فراهم کنند، بلکه مخل نیز باشند و آسیب‌پذیری‌های جدیدی ایجاد کنند. در گستره کسب و کارهای نوین، بلاک چین، تحولی عظیم محسوب می شود. استفاده از ارز مجازی در کسب و کارهای جدید، بسیاری از مشکلات تجارت الکترونیکی را برطرف کرده است.
ویژگی‌های کارآفرینی دیجیتال و تحول دیجیتال و چگونگی ارتباط آنها، در این عصر دیجیتال پیچیده و مهم است. چنین درک از کارآفرینی دیجیتال به عنوان یک ستون کلیدی برای رشد اقتصادی، ایجاد شغل و نوآوری تلقی می شود. با این حال، تعدادی از مسائل مربوط به کارآفرینی دیجیتال و تحول دیجیتال رایج است که کارآفرینان دیجیتال را برای بهینه‌سازی مزایایی که کارآفرینی دیجیتال در ارزش کسب‌وکار کمک میکند، باز می‌دارد.
تحولات سریع اقتصادهای ملی و تعامل با اقتصاد جهانی و مطرح شدن پدیده‌هایی همانند جهانی شدن اقتصاد و فناوری اطلاعات، تسریع فرآیند توسعه و رشد کارآفرینی را بیش ازپیش نشان می‌دهد. به منظور همگامی با این تحولات، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی با هدف تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله، با رویکردی جهادی، انعطاف پذیر، فرصت ساز، مولد، درون‌زا، پیشرو و برون‌گرا توسط مقام معظم رهبری در ۲۹ بهمن سال ۱۳۹۲ ابلاغ گردید.
از طرفی، در چند دهه گذشته، پیشرفت تکنولوژی منجر به دیجیتالی شدن اقتصاد شده و شیوع کووید-۱۹ توسعه اقتصاد دیجیتال را تسریع کرده است و ضرورت توسعه آن را بیش از پیش نشان داده است. فناوری اطلاعات به کمک کارآفرینی آمده است و بحث جدیدی به نام کارآفرینی دیجیتال پا به عرصه گذاشته است. کارآفرینی دیجیتال، یک شیوه جدید کسب و کار، در عصر حاضر است که زمینه مناسبی را برای رشد و توسعه اقتصادی به خصوص برای کشورهای در حال توسعه فراهم میکند. این پدیده نوظهور که از طریق دارایی‌های تکنولوژیکی مانند اینترنت و فناوری اطلاعات ایجاد شده‌است قادر است تا فرصتهای متعددی را برای فعالیت کارآفرینی از طریق دیجیتالی شدن فراهم کند.
کارآفرینی دیجیتال را می توان نوعی اشتغال زایی مبتنی بر مؤلفه های فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت مستقیم دانست. شاید بتوان کارآفرینی در فضای مجازی را، یکی از مهم ترین زمینه های اشتغال زایی در هزاره سوم تلقی نمود که فرصتی برای استفاده از نیروهای خلاق، با کمترین هزینه و حداکثر اثربخشی در کسب وکار را فراهم می نماید.
کارآفرینی دیجیتال، بررسی دقیق فناوری های دیجیتال و ویژگی های منحصربه فرد آن در شکل دادن به فعالیتهای کارآفرینی است. تأکید بیشتر بر کارآفرینی دیجیتال، به دلیل نقش فناوری های جدید دیجیتال در کسب وکار آنلاین است. با توجه به اقتصاد دانش بنیان، سازمان ها برای سازماندهی و کسب رقابت در سطح جهانی، فرایند دیجیتالی کردن را در کس بوکار خود به کار می برند.
در واقع کارآفرینی دیجیتال از طریق دارایی‌های تکنولوژیکی مانند اینترنت و فناوری اطلاعات ایجاد شده است. به طور کلی، هر فعالیت کارآفرینانه که یک دارایی، خدمات یا بخش عمده‌ای از کسب وکار را به صورت دیجیتال انتقال می‌دهد را می‌توان به عنوان کارآفرینی دیجیتال توصیف کرد. به بیان دیگر، کارآفرینی دیجیتال به عنوان آشتی کارآفرینی سنتی با روش جدید ایجاد و تجارت در عصر دیجیتال تعریف میشود. این نوع کارآفرینی فرصتی برای استفاده از دیگر ابزارهای تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات است و بهره‌گیری از این ابزارها رو به رشد است و بدون تردید طی چند دهه آینده نقش این نوع فعالیتهای اقتصادی در تولید ناخالص کشورها بسیار بالا خواهد بود.
دیویدسون و واست (۲۰۱۰) بیان می کنند که سه شکل از فرصت های کارآفرینانه (کسب وکار، دانشی و سازمانی) وجود دارد. هما نطور که در شکل ملاحظه میشود، آنها برای کارآفرینی دیجیتال مدلی بر اساس این ابعاد کارآفرینانه مطرح نمودند. در این مدل کارآفرینی دیجیتال (جستجو به دنبال فرصتهای سرمایهگذاری جدید ارائه شده به وسیله رسانه های جدید و فناوری های اینترنتی) فصل مشترکی از کارآفرینی کسب وکار (خطرپذیری و جستجو برای سرمایه گذاری، طراحی فرآیندها و ابزارهای جدید برای خلق ارزش)، کارآفرینی سازمانی (تحقیقات نظری از طریق شیوه های جدید گفتمانی و عملی، تبدیل هنجارها و فرهنگ صنعت به شیوه های پذیرفته) و کارآفرینی دانش (نوآوری زمینههای جدیدی دانش و بهبود تولید و توزیع دانش) است.
عوامل متعددی نشان دهنده اهمیت موضوع توسعه کارآفرینی دیجیتال و بررسی ابعاد و عوامل مؤثر بر آن است؛ ازجمله اینکه کارآفرینی دیجیتال رویکردی نو در شروع کسبوکارهای امروزی است که به دلیل نیاز به منابع مالی کمتر نسبت به رویکردهای سنتی، افراد بیشتری را به خود جذب میکند. دیجیتال یشدن مؤلفه های مؤثر در زندگی بشر امروزی، اعم از تجارت، بازاریابی، آموزش، اطلاع رسانی، ارتباطات و حمل ونقل، واقعیتی غیرقابل انکار است.
باوجود مزایای زیاد در بحث دیجیتالی شدن کسبوکارها، چالشهایی نیز در این زمینه وجود دارد؛ ازجمله اینکه توسعه و سرعت پیاده سازی و به کارگیری کسب وکارهای کارآفرینانه دیجیتالی در کشورهای درحال توسعه مانند ایران کندتر از کشورهای پیشرو است.
برای فعالیت در صنعت دیجیتال و توسعه سازمان‌های دیجیتال موفق و تأثیر گذار، باید ابعاد و عواملی را که در این توسعه نقش دارند شناسایی کرد. آگاهی از ابعاد و عوامل اثربخش در توسعه کارآفرینی دیجیتال می‌تواند در تربیت و ترغیب کارآفرینان دیجیتال به عنوان صنعتگران هزاره سوم نقش بسزایی داشته باشد. هم چنین گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام ابعاد به حدی رسیده که جوامعی را که قادر به پذیرش توسعه نبودند با چالش‌های جدی در زمینه اقتصادی، کارآفرینی به خصوص کارآفرینی دیجیتال روبرو کرده‌است. .
به منظور تدوین مدلی جامع و اینکه بتوانیم تمام مفاهیم، ابعاد و عوامل توسعه کارآفرینی دیجیتال را با استفاده از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، مورد مطالعه و تحلیل قرار دهیم لازم است آن را در سه بعد زمینه‌ای، ساختاری و محتوایی بررسی کنیم زیرا ارتباط بین عوامل ساختاری، رفتاری و زمینه‌ای به نحوی است که هیچ پدیده یا رویداد سازمانی نمی‌تواند خارج از تعامل این سه عامل صورت گیرد.
یکی از مهم‌ترین عوامل بعد زمینه‌ای، عوامل محیطی است. فعالیت کارآفرینانه در خلاء شکل نمی‌گیرد و بهوسیله عوامل زمینه‌ای و بستر محیطی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. به بیان دیگر محیط نقش مهمی در توسعه فعالیتهای کارآفرینانه دارد. محیط نامساعد برای کارآفرینی معمولاً به رشد اقتصاد زیرزمینی میانجامـد؛ حـال آنکـه محـیط مسـاعد موجب بهره‌گیری از فرصتهای کارآفرینانه میشود. همچنین کارآفرینان باید به منابع و زیرساخت‌های مختلف به ویژه فناوری‌های دیجیتال دسترسی داشته باشند که این امر در کشورهای در حال توسعه با کمبود مواجه است.
سوزان و اکس(۲۰۱۷) طی پژوهشی دریافتند، اقتصاد دیجیتالی، فرصت های بی نظیری برای هزاران کارآفرین ایجاد کرده است و محیط زمینه‌ای مناسب را برای فعالیتهای کارآفرینانه جدید و نوآوری‌ها در حوزه دیجیتال فراهم میکند. از دیگر عوامل مهم زمینه‌ای، اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال است. موفقیت یک پروژه کارآفرینی نه تنها به ویژگی‌های شرکت بستگی دارد بلکه به اکوسیستمی که در آن توسعه و پرورش داده میشود نیز بستگی دارد. دو و همکاران (۲۰۱۸)، اکوسیستم کارآفرینانه دیجیتال را به عنوان ترکیبی از عناصر موجود در یک منطقه تعریف می‌کنند که از توسعه و رشد استارتاپ‌های نوآورانه، در پی فرصتهای جدیدی که توسط فناوری‌های دیجیتال ارائه میشود، حمایت میکند.
لی و همکاران (۲۰۱۷)، ایده اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال را به عنوان تلاشی جمعی و مشارکتی معرفی کردند که امکان غلبه بر محدودیت منابع یک شرکت و تسریع در ایجاد استارتاپ‌های دیجیتال را فراهم می‌آورد. اکوسیستم‌های کارآفرینی دیجیتال به عنوان سرمایه اجتماعی آنلاین هستند که از کارآفرینان برای خلق ایده، شناسایی و تخصیص منابع دیجیتال، استفاده از فرصتهای بازار دیجیتال، جمع‌آوری اطلاعات و کارآفرینی حمایت می‌کنند؛ بنابراین می‌توان بهبود عوامل محیطی و اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال را به عنوان راهکارهایی به منظور مقابله با کاهش اثرات ناشی از محدودیت‌ها و تحریم‌ها و عامل موثر تحقق اقتصاد مقاومتی در نظر گرفت.
منظور از بعد ساختاری، همه عوامل، عناصر و شرایط غیرفیزیکی سازمان است که با نظم و قاعده قابل مطالعه، قالب، پوسته، بدنه یا شمای فیزیکی و مادی سازمان را می‌سازد. از جمله مهم‌ترین مولفه‌های بعد ساختاری پیکربندی منابع می‌باشد. از طرفی، روند رو به افزایش دیجیتال سازی شرکت‌ها، کارآفرینان و مدیران را قادر می‌سازد تا شکل جدیدی از منابع را ایجاد کنند. پیشرفت‌های اساسی در فناوری‌های محاسباتی و ارتباطی، دسترسی شرکت‌ها را به منابع اثربخش افزایش داده‌است و ترکیب و یکپارچه‌سازی منابع را آسان‌تر کرده است.
مدل‌های کسب و کار جدید، نیز از جمله مهم‌ترین مولفه‌های بعد ساختاری توسعه کارآفرینی دیجیتال می‌باشند. یکی از بزرگ‌ترین پیامدهای توسعه اینترنت، به عنوان یک شبکه در دسترس جهانی، کارآفرینی دیجیتال با اشکال جدید تجارت یا مدل‌های کسب و کار است که تاثیر بسزایی را در شکل دهی و توسعه کسب وکارها داشته است. دیجیتالیشدن تنها به یک توسعه جدید در کارآفرینی تقلیل نیافته است بلکه به عنوان یک مدل کسب و کار، کل محیط دیجیتال را در بر گرفته است. کارآفرینان و مدیران باید با در نظر گرفتن فعالیتهای اقتصادی دیجیتال جدید فرصت‌ها و تهدید‌هایی که منحصر به کارآفرینی دیجیتال هستند را درک کنند و آنها را در مدل کسب و کار درنظر گرفته بگیرند. به گفته جورج و همکاران (۲۰۲۰)، مدل کسب و کار سیستمی فعال شامل محتوا (از نظر پیشنهاد ارزش)، ساختار (نحوه تعامل فعالیت ها) و حاکمیت (چه کسی رهبر است و چه کسی در آن دخیل است) است.
فعالیت در این سیستم عبارت است از جذب منابع “توسط هر یک از طرفین مدل کسب و کار” که شامل ذینفعان، خریداران و تأمین کنندگان “برای دستیابی به هدفی خاص در جهت تحقق هدف کلی است”. همچنین مدل‌های کسب و کار می‌توانند با ایجاد پیوند بین تکنولوژی جدید و نیاز بازار در حال ظهور، تحول عمیقی را ایجاد کنند. برای رقابتی بودن در عصر اقتصاد دیجیتال، شرکت‌های دانشبنیان نه فقط به درک تکنولوژی نیاز دارند بلکه باید مدل‌های کسب و کار و استراتژی، خود را به سمت دیجیتالی شدن متحول نمایند. عامل مهم دیگر در بعد ساختاری که نقش مهمی در توسعه کارآفرینی دیجیتال ایفا میکند، استراتژی نوآوری محصول/خدمات دیجیتال است. نوآوری دیجیتال ابزاری برای تازه واردان برای نفوذ در بازار دیجیتال به منظور به چالش کشیدن شرکت‌های فعلی است، همچنین فرصت‌هایی را برای شرکت‌های فعلی برای ارتقا و به چالش کشیدن آنها فراهم میکند و باعث میشود که سبد خدمات و محصولات خود را به حوزه‌های جدید توسعه دهند.
بعد رفتاری یا محتوایی، شامل مباحث انسان و روابط انسانی در سازمان است و محتوای اصلی و زنده‌ی محیط درونی سازمان را تشکیل می‌دهند. یکی از مهم‌ترین مولفه‌های بعد محتوایی، توجه به عوامل فردی است. به بیان دیگر پیچیدگی محیطی، ضرورت پیدایش مدیرانی با قابلیت‌هایی چون مدیریت پروژه، مدیریت ریسک، مدیریت دانش و مدیریت تصمیم‌گیری را ایجاد میکند. شایستگیهای کارآفرینانه شامل کلیه دانش‌ها و مهارت‌هایی است که به افراد در تشخیص فرصت، راه‌اندازی و مدیریت کسب وکار کمک میکند. بر این اساس و با توجه به اینکه مدیران شرکت‌های دانش بنیان از عوامل اصلی و هسته عمده تصمیم‌گیری‌ها محسوب می‌شوند، توجه به قابلیت‌ها و شایستگیهای کارآفرینانه آنها به میزان چشمگیری بر موفقیت این شرکت‌ها تأثیرگذار خواهد بود (قلیچ خوانی، مکانی، ۱۳۹۵). از طرفی ذکر این نکته نیز حائزاهمیت است که توجه به عوامل سازمانی مانند یادگیری سازمانی، ساختار سازمان به خصوص در شرکت‌های دانش بنیان کوچک و متوسط که با استفاده از دانش محصولات نوین وارد بازار می‌شوند از اهمیت بالاتری برخوردارند.
www.learndigitalentrepreneurship.com
Kraus, S., Palmer, C., Kailer, N., Kallinger, F.L. and Spitzer, J. (۲۰۱۹), “Digital entrepreneurship: A research agenda on new business models for the twenty-first century”, International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, Vol. 25 No. 2, pp. 353-375.
برای مطالعه بیشتر در زمینه اکوسیستم کارآفرینی دیجیتالی بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
مقاله کارآفرینی دیجیتال در آموزش کشور چین
