تحلیل میک مک MICMAC

تحلیل میک مک MICMAC، برای انجام تحلیل ساختاری در مطالعات آینده پژوهی استفاده می شود. برای شناسایی مولفه های کلیدی برای استخراج سناریوهای سازگار از روش تحلیل میک مک استفاده می شود. از فرآیندهای مهم در سناریو نوسی در آینده پژوهشی، شناسایی مولفه های کلیدی تاثیرگذار بر آینده است. آینده پژوهی از انواع آینده ها صحبت می کند. آینده های چندگانه یا آینده های جایگزین از مهم ترین مزیت های آینده نگاری نوین است. در این رویکرد پیش بینی خوب، پیش بینی ای است که روندها و مسائل در حال وقوع و وقایع بالقوه را شناسایی و معرفی می کند. تا آمادگی لازم برای سناریوهای مختلف را فراهم کند. شناسایی آینده های خوب، مستلزم، شناسایی دقیق مولفه های کلیدی است.

در سال های اخیر شیوه تحلیل اثرات متقابل و ماتریسی در آینده پژوهی کاربرد زیادی پیدا کرده است. تحلیل میک مک که به آن تحلیل ساختاری نیز گفته می شود، از تکنیک های مهم تحلیل اثرات متقابل است. سابقه تحلیلهای متقابل و ماتریسی فراتر از مطالعات حوزه نسبتاً نوپای آیندهپژوهی است. از مدل سازی ساختاری تفسیری تا تحلیل میک مک در این حوزه قرار داد. تحلیل اثرات متقابل در حوزه های مختلف مدیریت و مهندسی پیشرفت کرده اند و اکنون در آینده پژوهی نیز به کار گرفته می شوند.

ماتریس اثرات مستقیم

در روش میک مک، برای انجام مراحل پژوهش، نخست فهرستی از متغیرهای کلیدی فراهم می آید که می تواند از نظرات خبرگان یا منابع دیگر تهیه شده باشد. سپس براساس تعداد متغیرهای کلیدی یک ماتریس N*N از متغیرهای تأثیرگذار ایجاد می شود. در مرحله بعد قضاوت در مورد این‌که مولفه A تا چه حد بر مولفه B تأثیر خواهد داشت. این تأثیر معمولاً با عددی در مقیاس صفر تا ۳ مشخص می‌شود. با امتیاز دهی ماتریس مولفه ها، به این ماتریس، ماتریس اثرات مستقیم (Matrix of Direct Influence) (MDI) گفته می شود. به‌طوریکه:

عدد P بیانگر این موضوع است که از نظر کارشناسان و خبرگان شرکت کننده در پژوهش، تأثیر دو متغیر بر یکدیگر احتمالی است. به این معنا که ممکن است تأثیرگذاری
یا تأثیرپذیری وجود داشته باشد یا نداشته باشد.

تاثیر مستقیم و تاثیر غیرمستقیم

تجزیه و تحلیل MICMAC بر پایه قدرت نفوذ (تاثیرگذاری) و میزان وابستگی (تاثیرپذیری) هر متغیر شکل گرفته و امکان بررسی بیشتر محدوده هر یک از متغیرها را فراهم میسازد.

-قدرت نفوذ : تعداد عناصری که عنصر iام بر آنها تاثیر می‌گذارد.

-میزان وابستگی : تعداد عناصری که بر عنصر iام تاثیر می‌گذارند.

برای شناسایی مولفه های مهم و کلیدی، ار دو روش تاثیر مستقیم (Direct Method) و تاثیر غیرمستقیم (Indirect Method) استفاده می شود. در روش مستقیم، تأثیر مستقیم متغیر K بر دیگر متغیرها حاصل جمع تمامی مقادیر سطر K از ماتریس M است و تأثیرپذیری متغیر K از سایر متغیرها حاصلجمع مقادیر ستون K است. از مرتب سازی مقادیر، رتبه بندی مولفه ها به دست می آید.

پس از این مرحله، به کمک نرم افزار میک مک می توان تأثیرات غیرمستقیم را شناسایی کرد. اساس کار برای محاسبه تأثیرات غیرمستقیم، چندین مرتبه ضرب ماتریس در
خودش یا به عبارتدیگر، به توان n رساندن ماتریس اثرات مستقیم است. پس از هر مرتبه ضرب ماتریسی، جمع سطری و ستونی اثرات محاسبه و متغیرها رتبه بندی می شوند. این فرایند به صورت تکراری ادامه می یابد تا زمانی که رتبه همه متغیرها در مرحله ۱-k با رتبه آنها هنگامی که ماتریس به توان ۱+K می رسد، تفاوتی نداشته باشد. به اینترتیب جمع اثرات غیرمستقیم درجه اول به دست می آید.

اثرات درجه اول به این معناست که در این روش تنها اثرات غیرمستقیم یک متغیر از طریق یک متغیر واسطه (نه تعداد بیشتری متغیر واسط) محاسبه میشود. در عمل تأثیرات درجات بالاتر آنقدر ضعیف هستند که بتوان از آنها صرف نظر کرد. در روش میکمک معمولاً توان مقدار n ،۷ یا ۸ است به این معنا که با ۷ یا ۸ بار ضرب ماتریس اثرات مستقیم در خودش، رتبه متغیرها بدون تغییر باقی می ماند، نتایج به پایداری می رسد. در نهایت فرایند ریاضیاتی تکراری تکمیل می شود. به کمک نرم افزار میک مک می توان اعمال ریاضی بیان شده را انجام داد.

نمودار تحلیل میک مک

در نهایت تحلیل تاثیر مستقیم و غیر مستقیم، یک نمودار گرافیکی به دست می آید. این الگوریتم برای تعیین موقعیت هریک از متغیرها روی نقشه های اثرات مستقیم و غیرمستقیم استفاده می شود. مهم ترین نقشه های اثرات مستقیم و غیرمستقیم که به تفسیر سریعتر و دقیق تر نتایج کمک می کند، جمع اثرات حاصل از جمع سطری و ستونی را روی دو محور تأثیرگذاری و تأثیرپذیری (وابستگی) مکان یابی می کند. همچنین با افراز فضای دوبعدی نقشه، این امکان را فراهم می کند که بتوان درباره نقش هریک از اثرات قضاوت کرد. به این ترتیب، نرم افزار میکمک نقشه های بصری اولیه ای ارائه می دهد که با استفاده از نرم افزارهای بصری سازی جانبی می توان آنها را بهینه کرد.

پایداری تحلیل میک مک

به طور کلی اگر بتوان در نمودار گرافیکی تحلیل میک مک MICMAC، حرف L را روی مولفه ها رسم کرد، یعنی سیستم پایدار است. اگر مولفه ها روی قطر پراکنده باشند، یعنی سیستم ناپایدار است.

نقشه اثرات

هر آرایه از ماتریس تحلیل ساختاری را میتوان در محوری دوبعدی ترسیم کرد. محور افقی این نمودار دوبعدی، مشخص کننده جمع امتیازهای سطری یک متغیر است. محور
عمودی این نمودار، مشخص کننده جمع امتیازهای ستونی یک متغیر است. ماتریس تحلیل ساختاری درواقع ماتریسی متقارن است که شناسه J, I آن مترادف با شناسه I, J است. به بیان ساده، اگر شناسه سطر چهارم این ماتریس معرف متغیر هسته ای باشد، شناسه ستون چهارم این ماتریس نیز معرف همین متغیر است.

بنابراین، با جمع کردن سطری، ستونی و مقیاس بندی محورهای مختصات، به هر متغیر می توان امتیازی سطری و ستونی اختصاص داد و آن را در فضای دوبعدی مکان یابی کرد. جمع سطری معرف تأثیرگذاری یک متغیر بر همه متغیرهای دیگر و جمع ستونی معرف میزان تأثیرپذیری یا وابستگی متغیر به همه متغیرهای دیگر است. بنابراین، هریک از مسائل یا متغیرها در فضای دوبعدی در نموداری چهاربخشی قابل مکان یابی خواهند بود.

براساس اینکه جمع مقادیرماتریسی در کدام ناحیه نمودار قرار بگیرند، می توان چهار دسته متغیر را شناسایی کرد. این نقشه را می توان برای ماتریس اثرات مستقیم، اثرات غیرمستقیم و اثرات احتمالی با همین رویکردترسیم کرد. چهاردسته متغیرها بدین شرح هستند:

۱-متغیرهـایی کـه در گوشـه سـمت راسـت بـالای نمـودار قـرار مـی گیرنـد، بیشـترین تأثیرپذیری یا وابستگی به دیگر متغیرها و نیـزبیشـترین تأثیرگـذاری را بـرمتغیرهـای دیگـر دارند. به این متغیرها، متغیرهای اعتماد گفته می شود. این متغیرها درواقع شاخص ناپایـداری در یک سیستم هستند زیرا بهدلیل وابستگی به متغیرهای دیگر بهسـرعت تـأثیرات را جـذب می کنند. به دلیل تأثیرگذاری به سرعت تأثیرات را انتقال می دهنـد. بـه بیـان دیگـر، سـرعت تأثیرگذاری و تأثیرپذیری این متغیرها، سبب مـیشـود کـه قابلیـت بـالایی بـرای بـرهم زدن ناپایداری سیستم داشته باشند.

۲-متغیرهای با کمترین وابستگی و بیشترین تأثیر (گوشه سمت چپ بالا) پیشران های اثرگذار یک سیستم هستند.

۳-متغیرهای با کمترین تأثیرگذاری و بیشترین وابستگی یا تأثیرپذیری (گوشه سمت راست پایین) آنهایی هستند که بیشترین تأثیر را از تغییر در شرایط یک سیستم می پذیرند. به این متغیرها، متغیرهای وابسته می گویند. تغییر در این متغیرها گاه در نتیجه تأثیر متغیرهای پیشران است و گاهی این تأثیرپذیری درواقع تأثیر غیرمستقیم اثر پیشرانها بر متغیرهای اعتماد (گوشه سمت راست بالا) است.

۴-متغیرهایی که در سمت چپ پایین نمودار قرار مـی گیرنـد، هـم تأثیرگـذاری کمـی دارند و هم وابستگی کمی به دیگر متغیرها دارند. این دسته از متغیرها کمترین اهمیت را در یک سیستم دارند و می توان آنها را حذف کرد.

پایایی تحلیل میک مک

نرم‌افزار میک مک Micmac یک نرم افزار رایگان برای انجام تحلیل ساختاری در مطالعات آینده پژوهی است. تمامی مراحل بیان شده، به صورت متوالی در نرم افزار میک مک انجام می شود. نرم افزار میک مک در نهایت انجام محاسبات، نرخ پایایی ماتریس اثرات مستقیم را نیز بیان می کند.