جستجو
برنامه ریزی سناریو (Scenario planning)، فرآیند سناریو نگاری در مطالعات آینده پژوهی در نرم افزار سناریو ویزارد است. برنامه ریزی سناریو فن ها، روش ها و فرآیندهای چندگانه ای را در مطالعات آینده پژوهی تشریح می کند. روش های سناریو بر توسعه چشم اندازهایی در مورد آینده در زمینه تصمیم گیری های گروهی تمرکز دارند. برنامه ریزی نوین از افق آینده به حال و گذشته نگاه می کند. در برنامه ریزی سنتی شیوه ابتدا با سؤال این طرح که “در آینده درازمدت چه روی خواهد داد، انجام می شود. آنگاه این سوالات را مبای تصمیم گیری و اتخاذ سیاست می کند.
سناریو نویسی برنامه ریزی براساس سناریوها یک فرایند هنجاری است که نیروی انسان در ساخت آینده بسیار مهم می باشد. انسان جایگاه بیرونی و مشاهده گر خود را تغییر داده و با مفهوم ساخت آینده روبرو است. در این روش انسان با طیف وسیعی از آینده ها شامل آینده های ممکن، آینده های محتمل و آینده های باورکردنی روبروست که رسیدن به هرکدام ازآنها بستگی به سطح و کیفیت خواسته انسان یعنی آینده مطلوب وی دارد.
سناریو نویسی، یک روش نیمه کمی است و در مطالعات آینده پژوهی قرار دارد. روش تحقیق برنامه ریزی سناریو از نوع پیمایشی و در سطح اکتشافی صورت می پذیرد زیرا به دنبال شناسایی و کشف آیند هها و سناریوهای ممکن برای آن هستیم و می خواهیم بر مینای سناریوهای مطلوبتر به تدوین راهبرد بپردازیم. این روش ترکیبی از استدلال کارشناسانه و الگوریتم معتبر تحلیل برای جمع آوری، سازماندهی و قضاوت ساختاریافته در سطح تخصصی موضوعات پیچیده و چندرشته ای است.
اساس کار این نرم افزار بر مبنای ماتریس های اثر متقاطع CIB است. ماتریس اثرات متقابل نظر متخصصان و خبرگان را در مورد احتمال وقوع یک عدم قطعیت از یک عامل برروی عدم قطعیتی دیگر از عامل دیگر در قالب عبارت های کلامی می سنجد و نهایتا با محاسبه اثرات مستقیم و غیرمستقیم حالت ها برروی یکدیگر، سناریوهای سازگار پیش روی سیستم موردمطالعه استخراج می شوند.
هدف از سناریو نویسی شناسایی راهبرد های یک پدیده است. بدین منظور ابتدا کلیه عوامل تأثیرگذار در مورد پدیده را با رویکردی جامع، شناسایی و در نظر گرفته، سپس نحوۀ تأثیرگذاری هرکدام از عوامل بر یکدیگر با استفاده از الگوریتم تحلیل متوازن تأثیر متقابل مشخص می شود؛ بنابراین، سناریوهایی با به کارگیری نرم افزار سناریوویزارد استخراج و در نهایت سناریوهای محتمل یا قوی توسط متخصصان و خبرگان بررسی گردیده و راهبرد های درخور تجویز می گردد. از این رو این پژوهش فاقد فرضیه است. اهداف اساسی پژوهش عبارتند از:
-شناسایی عوامل مؤثر در انتخاب مرتبط با پدیده
-شناسایی سناریوهای مختلف برای راهبرد های مرتبط با پدیده
شناسایی راهبرد های مناسب مرتبط با پدیده بر اساس سناریوهای ارایه شده
با توجه به موضوع پژوهش، جامعه آماری تحقیق شامل مدیران و کارشناسان و خبرگان دانشگاهی است که احتمال می رود، دانش کافی و لازم در زمینه پدیده مورد نظر را دارا باشند. در پژوهش با روش سناریو نویسی، از روش نمونه گیری غیر احتمالی قضاوتی استفاده می شود.. از آنجایی که گمان می رود اطلاعات مورد نظر ما، نزد افراد متخصص و باتجربه خاصی باشد، پس گروهی با تعداد کمتر از ۳۰ نفر متشکل از کارشناسان، روسای ادارات، مشاوران و مدیران انتخاب می شوند
از این گروه در شناسایی عوامل مؤثر بر پدیده مورد نظراستفاده می شود. در گام دوم، گروهی کمتر از ۱۰نفر از اعضای قبلی انتخاب می شوند تا تأثیر متقابل زیر مؤلفه ها را بر یکدیگر مورد ارزیابی قرار دهند. در مرحله آخر، برای قضاوت در مورد سناریوهای محتمل خروجی، گروهی کمتر از ۵ نفر انتخاب می شوند؛ که ترکیبی از معاونان، مدیران و مشاوران هستند. این گروه به تدوین اقدامات و خطمشی های لازم در خصوص سناریوهای آینده اقدام می کنند.
ابزار گردآوری داده ها در برنامه ریزی سناریو ترکیبی از ابزارهای موجود است. بر اساس هدفها و سؤالات تحقیق، از دو روش رایج پرسشنامه و مصاحبه استفاده می شود. اطلاعات اصلی با استفاده از دو پرسشنامه باز و بسته جمع آوری می شود. اولین پرسشنامه تحقیق، یک پرسشنامه محقق ساخته است. جهت رسیدن به سؤالات و معیارهای مناسب در ابتدا از مرور عمیق مبانی نظری برای احصاء عوامل مؤثر و زیرمؤلفه های آن ها استفاده می شود. پرسشنامه دوم، پرسشنامه سناریو نویسی براساس ماتریس CIB یا ماتریس تأثیر متقابل در نرم افزار سناریو ویزارد برای مقایسه مولفه ها و زیرمولفه ها تشکیل می شود.
برای بررسی روایی و پایایی پرسشنامه سناریو نویسی (پرسشنامه یک) به ترتیب از روایی صوری و آلفای کرونباخ استفاده می شود. پرسشنامه دوم نیازی به تعیین پایایی ندارد؛ زیرا نرم افزار سناریوویزارد خود به تعیین پایایی داده های ورودی اقدام می کند و این کار را با تعیین سازگاری درونی متغیرها انجام می دهد. درصورتی که داده های ورودی فاقد پایایی باشند، این نرم افزار به دلیل عدم سازگاری دادهها، هیچ خروجی و سناریویی را ارایه نخواهد داد.
برنامه ریزی سناریو کلی نیازمند شناسایی شرایطی از متغیرها است که به وسیله شبکه روابط متقابل بین آنها تقویت می شود. سناریو نویسی در نرم افزار Scenario wizard انجام می شود. تحلیل اثر متقابل(Cross Impact Analysis)، تکنیکی است برای ساختن سیستمی سازگار از احتمالات براساس نظر کارشناسان که این احتمالات در نتیجه مجموعه ای از رویدادهای وابسته شکل میگیرند. براساس این روش ماتریسی از احتمالات شکل میگیرد که می تواند از طریق نرم افزارهای خاصی مثل سناریوویزارد، مورد تحلیل ریاضی قرار بگیرد. احتمال وقوع هر گزینه برآورد شود که موفقیت این روش در سایه تحلیل نظام مند از روابط متقابل توسعه های احتمالی آینده است.
با توجه به نوع روابط و میزان اثر بخشی میتوان از اجزا یا کل اجزای این شبکه را به یکدیگر متصل کرد. ممکن است روابط اثرگذاری به صورت یکطرفه یا دو طرفه باشد. به عنوان نمونه هر تغییری در وضعیت احتمالی D1 در صورت ثبات دیگر شرایط به تغییر وضعیت احتمالی D3 منجر خواهد گشت. سیستم به عنوان یک کل به سمت کل پیکربندی تمایل خواهد داشت که شبکه اثرها در یک روش با سازگاری داخلی به تعادل برسد.
این ماتریس ها به منظور استخراج نظر خبرگان درمورد اثر احتمال وقوع یک وضعیت احتمالی از یک عامل کلیدی برروی وضعیتی از عامل کلیدی دیگر در قالب عبارت های کلامی مورد استفاده قرار میگیرند. نهایتا با محاسبه اثرات مستقیم و غیرمستقیم وضعیت های احتمالی بروی یکدیگر، سناریو های سازگار پیش روی سیستم مورد مطالعه استخراج می شوند.
مرحله اول: در این مرحله پنل خبرگان تشکیل می شود.
معمولا در پروژه های آینده پژوهی این پنل بین ۱۲ تا ۲۰ عضو دارد که براساس نوع پروژه میتواند کمتر یا بیشتر از این تعداد نیز در نظرگرفته شود. تشخیص خبرگی افراد برای شرکت در پنل خود یک مسئله مهم است. به مواردی مانند تجربه افراد، سواد علمی آنها، میزان اثرگذاری آنها روی پروژه و غیره بستگی دارد.
مرحله دوم: بعد از دعوت از افراد به منظور شرکت در پنل و تشکیل اولین جلسه از پنل خبرگان ضمن تشریح کامل اهداف پروژه و هدف از تشکیل می شود. پنل خبرگان در راستای ایجاد جو مناسب همفکری، ایجاد می شود. از اعضا پنل خواسته می شود تا مهم ترین عوامل کلیدی مسئله مورد پژوهش را مشخص نمایند. به طور معمول در هرپروژه آینده پژوهی بین ۱۰-۲۰ عامل کلیدی شناسایی می شوند.
مرحله سوم: پس از شناسایی عوامل کلیدی از اعضای پنل خواسته می شود تا وضعیت های احتمالی پیش روی هرعامل کلیدی را در قالب عبارات کلامی مشخص کنند.
مرحله چهارم: از اعضای پنل خواسته می شود تا اثر وقوع وضعیت احتمالیx از عامل کلیدی X را برروی وضعیت احتمالی y از عامل کلیدی Y به صورت کلامی بیان کنند.
این اثر میتواند از اثر خیلی زیاد تا اثر بسیارناچیز در یک طیف قرار بگیرد.
مرحله پنجم: درنهایت اثرات شناخته شده در مرحله قبل برروی یک طیف عددی از ۳ تا ۳- قرارگرفته و وارد ماتریس می شوند و در نهایت این ماتریس به نرم افزار داده شده و خروجی های نرم افزار تحلیل میشوند.
مرحله ششم: گزارش دهی سناریو نویسی براساس خروجی نرم افزار سناریو ویزارد است. اجزای خروجی سناریو نویسی در شکل نشان داده شده است.
Panula-Ontto, J.; Piirainen, K. A. (2018): EXIT: An alternative approach for structural cross-impact modeling and analysis. In Technological Forecasting and Social Change.
برای آموزش برنامه ریزی سناریو بر روی لینک زیر کلیک نمایید.
